Jak już wcześniej można było u nas przeczytać w artykule o Wskaźniku Percepcji Korupcji (ang.Corruption Perception Index), nie wszyscy “grają czysto”, kiedy w danej sytuacji pojawiają się pieniądze i władza. Wtedy analizowaliśmy, w jaki sposób korupcję udaje się mierzyć i monitorować oraz w jaki sposób ją wychwycić. Wspomniany tekst dotyczył zachowań z pogranicza prawa, które mają miejsce w sektorze publicznym. W znakomitej większości mowa tu o sytuacjach, w których odpowiednią ilością gotówki lub poprzez znajomości z odpowiednimi osobami można dostosować zasady funkcjonujące w danym państwie do swoich potrzeb. Jednak tym razem skupimy się na innym zjawisko obecnym w życiu przedsiębiorstw, jego występowaniu oraz następstwach uczestnictwa związanych z popełnieniem czynów zabronionych.
Czym jest kartel?
Według definicji Komisji Europejskiej kartel jest grupą niezależnych przedsiębiorstw, które łączą się w celu ustalenia cen, ograniczenia produkcji lub podziału rynków lub klientów między nimi. Kartelowi mogą również zmowy dotyczące jakości produktów lub innowacji. Działania przeciwko kartelom są szczególnym rodzajem egzekwowania przepisów antymonopolowych. Zamiast konkurować ze sobą, członkowie kartelu polegają na uzgodnionym przez siebie sposobie działania, co ogranicza ich zachęty do dostarczania nowych lub lepszych produktów i usług po konkurencyjnych cenach lub warunkach.
W krajach, w których obowiązuje Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, obowiązuje cała masa różnorakich zasad regulujących rynek, mających na względzie dobro konsumenta. Jedną z podstawowych zasad jest ta opisana w art. 101* wspomnianego traktatu. To właśnie ona zabrania funkcjonowania karteli w krajach sygnatariuszy.
Oczywiście przy wcześniejszym zgłoszeniu oraz po spełnieniu pewnych warunków niektóre firmy mogą uzyskać zwolnienie w celu chociażby prowadzenia wspólnych działań badawczych w celu rozwijania technologii. Podstawowym wymaganiem w takiej sytuacji jest końcowe dobro konsumenta oraz zapewnienie organów do spraw konkurencji i konsumentów, że zwiększenie możliwości wpływania na rynek nie zostanie nadużyte w celu wykluczenie konkurencyjnego podmiotu lub podmiotów.
Fakt istnienia takiego prawa wskazuje na jedno – istnienie problemu, który powinien być karalny. Możliwe konsekwencje, które mogą dotknąć przedsiębiorstwa są zawarte w już wcześniej wspominanym artykule traktatu. Wysokość kary zależy od czynników takich jak: korzyści uzyskane poprzez przynależność do karteli, czas należenia do organizacji, typ udziału czy powaga sprawy.
Leniency – Twoja szansa na odkupienie winy
Karę można zmniejszać, ale również zwiększać w czasie. Jednym z czynników wpływającym na zwiększenie jest odmowa współpracy przez przedsiębiorstwa jak również wpływanie na zeznania innych przedsiębiorstw, a także recydywa.
W zależności od stadium procedury, w momencie przyznania się do winy przez przedsiębiorstwo dzięki procedurze leniency przedsiębiorstwo może liczyć nawet na 100% zwolnienia z kary za udział w kartelu. Od 1996 r. istnieje możliwość całkowitego zwolnienia z kary finansowej – aby tak się stało przedsiębiorstwo jako pierwsze musi zakończyć współpracę w ramach kartelu. Rozpoczyna się tym samym współpraca z władzą i firma przekazuje jako pierwsza informacje, dzięki którym będzie możliwe rozpoczęcie dochodzenia w sprawie. Następne firmy kończące zmowę również mogą liczyć na zwolnienia, jednak znacząco niższe niż pierwszy sygnalista.
Procedura leniency w teorii ma na celu nadanie organom ścigającym niesprawiedliwość rynkową narzędzie do zachęcenia winnych do współpracy z wymiarem sprawiedliwości. Dzięki temu miałaby podnieść się wykrywalność przestępstw. Elementem, który jest wytykany przy okazji krytyki procedury leniency, jest fakt, że niektórym firmom uczestnictwo w kartelu przez określony okres czasu nie przekraczający norm ustawowych i dostarczenie jak najszybciej dokumentów do organów zajmujących się dochodzeniami w celu uniknięcia konsekwencji zmowy najprawdopodobniej może się po prostu opłacać opłacić.
Kartel w praktyce
W historii można przedstawić wiele przykładów karteli (oczywiście tych w rozumieniu czysto biznesowym) wraz z ich niesamowitymi historiami. W ich istenienie czesto zaangażowani są najwięksi światowi gracze. Czytając akta, można znaleźć nazwy firm technologicznych (np.Samsung, LG czy Philips), przez znane banki (Barclays, Deutsche Bank, JP Morgan), aż po branżę samochodową (Volvo, Daimler, MAN), a nawet przedsiębiorstwa z branży lotniczej, takie jak Swiss International, Lufthansa lub Air Canada. Od 1990 roku ukarano łącznie 148 karteli.
W przypadku lotniczej gałęzi gospodarki w latach 1999- 2006 działał kartel skupiający czołowe firmy z branży. Ich działania polegały na koordynowaniu praktyk cenowych w związku z usługami lotniczego transportu towarowego z i do Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), a także na terenie EOG, w odniesieniu do dopłaty paliwowej (Fuel Surcharge Charge – FSC), dopłaty z tytułu bezpieczeństwa (Securty Surcharge – SSC) i zapłaty prowizji od dopłat.
Ostatecznie Komisja całkowicie zwolniła z grzywien przedsiębiorstwo Deutsche Lufthansa AG oraz jego spółki zależne: Lufthansa Cargo oraz SWISS i zastosowała obniżkę grzywny za współpracę na podstawie obwieszczenia w sprawie łagodzenia kar z 2002 r. w stosunku do Martinair (w wysokości 50 %), Japan Airlines (25 %), Air France i KLM (20 %), Cathay Pacific (20 %), Latam (20 %), Air Canada (15 %), Cargolux (15 %), SAS (15 %) oraz British Airways (10 %).
Oprócz wymienionych wyżej uczestników, w stosunku do których zastosowano złagodzenia, ukarane zostały Singapore Airlines i Koninklijke Luchtvaartmaatschappij. Łącznie kary w związku z porozumieniem zabronionym zostały nałożone na 19 firm.
Samolot linii Lufthansa, spółki zwolnionej z grzywny za udział w kartelu. Źródło: https://www.thelocal.com/
Zmowy cenowe, nieczyste zagrania, niejawne spotkania, tworzenie rynku pod swoje potrzeby – to wszystko niebezpieczne dla konsumentów zachowania firm. Pomimo krytyki procedur do dochodzeń antykartelowych są one potrzebne, chociaż trochę mogą przysłużyć się w tworzeniu bezpiecznego stałego i stabilnego rynku. Te czynniki są niezbędne dla kreowania spokoju konsumentów i tym samym pomagają stworzyć komfortową przestrzeń dla nich. Na rynku na którym mają wybór i stać ich na odpowiedniki danych produktów czy usług.
* Jako dodatek prezentujemy treść art. 101 traktatu:
Art. 101 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej:
1. Niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą mieć wpływ na handel między Państwami Członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego, a w szczególności te, które polegają na:
a) ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji;
b) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji, rynków, rozwoju technicznego lub inwestycji;
c) podziale rynków lub źródeł zaopatrzenia;
d) stosowaniu wobec partnerów handlowych nierównych warunków do świadczeń równoważnych i stwarzaniu im przez to niekorzystnych warunków konkurencji;
e) uzależnianiu zawarcia kontraktów od przyjęcia przez partnerów zobowiązań dodatkowych, które ze względu na swój charakter lub zwyczaje handlowe nie mają związku z przedmiotem tych kontraktów.
