Dług jest jednym z najbardziej powszechnych instrumentów finansowych, którym posługujemy się codziennie. Postęp technologiczny, co za tym idzie rozwój aplikacji bankowych znacznie ułatwia dostęp do zaciągania kredytów czy pożyczek. Również zachęcający marketing i promocja ze strony banków nie pozostają bez znaczenia. Według badań CBOS z 2019 Polacy zdecydowanie najczęściej zadłużają się w bankach (aż 90% badanych). Warto podkreślić, że powody i motywy do zaciągnięcia zadłużenia mogą być bardzo różne i zależne od wielu czynników.
Również sam stosunek do zaciągania kredytów i pożyczek może się różnić w zależności od sytuacji, która zmotywowała kredytobiorcę do zaciągnięcia powyższego zobowiązania. Zadłużenie może kojarzyć się ludziom negatywnie, czyli jako ciężar, ryzyko czy nawet niebezpieczeństwo. Dla innych natomiast, stanowi możliwość szybszego ustatkowania się, sfinansowania swojej edukacji czy nagłych potrzeb.
Analogicznie, tak jak obywatele, zadłużać może się również państwo, co stanowi interesujący temat dla szerokiej debaty publicznej. Przy tej okazji mnożą się pytania oraz wątpliwości czy państwo powinno się zadłużać, czy może nie powinno wcale.
Przeciwnicy zaciągania długu krajowego, twierdzą, że państwo powinno podejmować działania zmierzające ku całkowitemu zredukowaniu długu publicznego poprzez niezaciąganie kolejnych zobowiązań. Zwolennicy zaś, powiadają się za rozumieniem zadłużenia jako nieodłącznego elementu rozwoju kraju, którego nie da się uniknąć, trzeba natomiast umieć go obsługiwać. Jeszcze z innej strony, najbardziej odpowiednim rozwiązaniem byłoby znalezienie takiej struktury zadłużenia państwa, która umożliwiałaby rozwój kraju, tym samy zapewniając mu stabilność i bezpieczeństwo finansowe. Aby głębiej przyjrzeć się opisanemu problemowi należy zwrócić uwagę w jaki sposób kraj może stać się kredytobiorcą, dlaczego to robi oraz w jaki sposób swoje zobowiązania umarza.
Analizując temat długu publicznego można powiedzieć, iż jest to ogół zobowiązań sektora finansów publicznych. Ustawa o finansach publicznych wylicza, iż obejmuje on zobowiązania m.in.: z tytułu emisji papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów. Dodatkowa ustawodawca stanowi, że państwowy dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną zobowiązań jednostek sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora. Można w tym miejscu wskazać różnicę pomiędzy wartością nominalną a realną zadłużenia państwa. Wartość nominalna to bieżąca kwota do zapłaty, która nie uwzględnia innych czynników, takich jak inflacja, co odróżnia ją od kwoty realnej. (dodatkowo – wedle Konstytucji RP – stosunek długu publicznego do wartości PKB nie może przekroczyć 60%). Liczne regulacje prawne, aspekt polityczny, sytuacja społeczna, to tylko niektóre elementy mocno wpływające na sytuację finansową państwa.
Finanse publiczne są bardzo złożoną kategorią. W piśmiennictwie istnieje szereg definicji, które próbują uchwycić w syntetyczny sposób istotę tego zjawiska. Warto tu przytoczyć definicję Andrzeja Wernika, traktującego finanse publiczne jako: „system finansowania zadań władzy państwowej”. Bardziej holistyczne podejście prezentuje Stanisław Owsiak, wskazując, że przedmiotem tej nauki są: „zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków publicznych, zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego”.
Państwo nie mogąc regulować wszystkich swoich wydatków swoimi przychodami, sięga do narzędzia zwane długiem publicznym. Zadłuża się na przykład poprzez emitowanie papierów wartościowych, czyli obligacji. Mechanizm ten jest bardzo atrakcyjny dla inwestorów, którzy jeśli uznają dane państwo za wypłacalne i bezpieczne do inwestycji, bardzo chętnie będę w nim lokować swój kapitał kupując dłużne papiery wartościowe. Dlatego też, jeśli państwo chce zaciągnąć dług musi dbać o swój wizerunek i budować zaufanie do swoich instytucji państwowych. Jako argument przemawiający za niebezpieczeństwem takiego mechanizmu, można wskazać sytuacje, w której państwo nie ma wystarczającej ilości dochodów by swój dług w pełni uregulować. W takim przypadku następuje proces tak zwanego „rolowania długu”, który polega na tym, iż państwo spłaca swoich wcześniejszych kredytodawców, poprzez zaciąganie długu u kolejnych. Taki mechanizm może budzić wiele kontrowersji, z powodu faktu, iż dług jest cały czas obecny. Z drugiej strony, jeśli państwo jest stabilne finansowo i pozostaje atrakcyjne dla inwestorów, nie będzie brakowało chętnych do oddania swojego kapitału do obrotu dla państwa. Kłopot może pojawić się jeśli to zaufanie i dobry wizerunek instytucji państwowych zostanie w pewien sposób naruszony i zniechęcający dla inwestorów do inwestycji w obligacje, powodując niemożność spłaty już istniejącego długu.
Kolejnym aspektem wartym uwagi jest wpływ zadłużenia państwa na wzrost gospodarki. Wedle Konstytucji RP stosunek długu publicznego do PKB nie może przekraczać 60%; natomiast przy poziomie 55% już są wdrażane pewne regulacje zabezpieczające by nie dopuścić do przekroczenia progu procentowego. W debacie publicznej podnoszone są różne opinie w tej sprawie. Jedne z nich głoszą, iż państwo by mogło się rozwijać powinno przyciągać więcej kapitału i móc nim dysponować oraz inwestować w swój rozwój. Dodatkowo warto zaznaczyć, iż państwo które budzi zaufanie wśród inwestorów i stwarza warunki przyjazne do lokowania tam swojego kapitału, staje się ono coraz bardziej cenniejszym graczem na arenie międzynarodowej.
Drugie oblicze długu publicznego, jakim są między innymi koszty obsługi tego długu, czyli odsetki jakie muszą zostać wypłacone kredytodawcom. Niestety nie sposób pominąć w tym miejscy wpływu inflacji na koszty obsługi długu. Wzrost inflacji może spowodować wzrost stóp procentowych, a więc większa wartość należnych odsetek od sprzedanych obligacji, co z kolei prowadzi do zwiększenia wartości dług
Każde z omawianych zagadnień dotyczących zaciągania długu publicznego przez państwo charakteryzuje się pewnym dualizmem. Ciężko jednoznacznie ocenić słuszność zadłużania się kraju, przez wzgląd na złożoność problemu. Z jednej strony występuje ryzyko wystąpienia kryzysu finansowego i niemożności spłacenia zaciągniętych zobowiązań, a z drugiej strony istnieje możliwość na rozwój państwa i inwestycji. Niewątpliwie dług publiczny jest jednym z narzędzi składających się na skomplikowany proces zarządzania sektorem finansów publicznych. Państwo powinno pracować nad zwiększeniem bazy potencjalnych inwestorów oraz dbać o stabilną sytuację ekonomiczną w kraju przy wykorzystaniu różnych narzędzi finansowych.