XXI wiek: innowacje finansowe i cyfrowa transformacja. Jak w obliczu tego dynamicznego rozwoju polskie szkoły przygotowują młode pokolenie do podejmowania świadomych decyzji finansowych? Czy system oświaty nadąża za tempem zmian, które redefiniują współczesny świat?
Znajomość finansów jest fundamentem wejścia w dorosłe życie. To dzięki niej gospodarstwa domowe mogą efektywnie zarządzać swoim budżetem i mnożyć swoje bogactwo, a osoby posiadające takie umiejętności stanowią jedne z najcenniejszych zasobów dla gospodarki naszego kraju. Według raportu Kongresu Edukacji Finansowej i Przedsiębiorczości z 2024 roku, 37% Polaków ocenia swoją wiedzę z dziedziny finansów na „raczej małą” lub „bardzo małą”. Ponadto zaledwie 33% młodych dorosłych wskazuje szkołę jako źródło swojej wiedzy ekonomicznej, co sugeruje, że uczniowie coraz częściej poszukują takich informacji w źródłach alternatywnych, takich jak członkowie rodziny, blogi czy portale internetowe. Polski system oświaty nie jest zatem w stanie całkiem przygotować młodych Polaków na trudności związane z finansowymi aspektami dorosłości.
W ostatnich latach zauważalnym trendem wśród młodzieży jest rosnąca popularność inwestowania, zwłaszcza w kryptowaluty. Jednak przepisy dotyczące kryptowalut nieprzerwanie się zmieniają, co czyni ten obszar szczególnie trudnym do zrozumienia bez odpowiedniego wsparcia edukacyjnego. System oświaty nie nadąża za tymi dynamicznymi zmianami, co naraża młodych inwestorów na nieświadome łamanie przepisów lub podejmowanie nieprzemyślanych decyzji finansowych. W efekcie nieznajomość prawa i brak wiedzy ekonomicznej mogą prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych.
W czerwcu 2024 roku z inicjatywy Ministerstwa Finansów przyjęta została uchwała wprowadzająca Krajową Strategię Edukacji Finansowej. Założenia KSEF wydają się rozsądne – edukacja Polaków w zakresie zarządzania prywatnymi finansami.
Szczególnie ciekawy w KSEF wydaje się punkt obiecujący stworzenie uniwersalnego i intuicyjnego portalu internetowego poświęconego edukacji finansowej. Do tej pory jednak ministerstwo najwyraźniej nie podjęło żadnych działań w kierunku realizacji tego projektu, gdyż na ich oficjalnej stronie jedyne materiały edukacyjne, jakie możemy znaleźć, to “baza materiałów i projektów edukacyjnych”, która w istocie jest zwykłym arkuszem Excel z odnośnikami do materiałów przygotowanych przez różne organizacje. Niestety, wydaje się to być dosyć wybrakowanym zasobem – udostępnione tam materiały są skierowane głównie do uczniów szkół podstawowych. Widać również, że baza od jakiegoś czasu nie jest aktualizowana, gdyż część linków po prostu nie działa. Jak na oficjalny (i jedyny) materiał rządowy odnoszący się do edukacji finansowej, sytuacja na dzień tworzenia artykułu nie wygląda korzystnie.
Edukacja finansowa w polskim systemie oświaty nie nadąża za ciągle zmieniającymi się realiami. Mimo że nie wydaje się to odkryciem przełomowym, jest to o tyle ważne, że w dzisiejszym świecie bardzo łatwo natknąć się na różnego rodzaju oszustwa. Większości z nas na pewno przewinęły się na mediach społecznościowych coachowie ubrani w tzw. skinny jeans i koszulki Gucci sprzedający kursy tradingu lub innego typu entuzjaści marketingów wielopoziomowych. Oceniając liczbę tego typu treści na social mediach, łatwo stwierdzić, że te odrażające interesy kwitną, a co za tym idzie, wiele osób pada ofiarą takich oszustw. To dobry moment, aby wspomnieć, że Komisja Nadzoru Finansowego udostępnia Listę Ostrzeżeń KNF na swojej stronie internetowej, informując o wszczętych przez nich postępowaniach wobec konkretnych podmiotów lub osób fizycznych podejrzanych o niezgodne z prawem działania. Niemniej jednak KNF jest zapewne daleka od ujawnienia każdego oszusta, w związku z czym najskuteczniejszym środkiem prewencyjnym pozostaje edukacja w tym zakresie.
Zgoła innym problemem, będącym skutkiem braku wiedzy z zakresu finansów, może być nieświadome niespełnianie obowiązków podatkowych lub innych obowiązków prawnych. Za przykład może nam posłużyć wcześniej wspomniany przypadek młodych ludzi, którzy zarobili pieniądze na kryptowalutach, myśląc, że status studenta nie zobowiązuje ich do odprowadzenia podatku, jeżeli ich dochód nie przekroczył 85 528 PLN. Podatek od zarobku na kryptowalutach jest jednak podatkiem kapitałowym, a nie dochodowym. Oznacza to, że samo nabycie kryptowaluty nakłada obowiązek złożenia deklaracji PIT, nawet jeśli zysk z niej nie został jeszcze skapitalizowany.
Według danych OECD, polscy uczniowie wyróżniają się na tle międzynarodowym, plasując się powyżej średniej pod względem kompetencji finansowych. Nie jest to zaskakujące, biorąc pod uwagę szybkie działania podjęte przez polskie szkoły w reakcji na pandemię COVID-19. Instytucje edukacyjne w Polsce szybko dostosowały się do nowej rzeczywistości, kładąc szczególny nacisk na rozwój kompetencji cyfrowych, co znacząco wpłynęło na przygotowanie młodych ludzi do wyzwań współczesnej, scyfryzowanej gospodarki.
Zgodnie z wynikami Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów (PISA) z 2022 roku, Polska znalazła się w czołówce państw, w których uczniowie najczęściej korzystali z zaawansowanych usług finansowych online. W roku poprzedzającym badanie, duża część polskich piętnastolatków deklarowała doświadczenia związane z robieniem zakupów przez internet, dokonywaniem płatności za pomocą smartfona oraz przesyłaniem pieniędzy innym osobom w sposób cyfrowy.
Co ciekawe, Finlandia, która osiągnęła najwyższy odsetek uczniów posiadających te umiejętności, nie wprowadzała odgórnych strategii mających na celu ich rozwój. Jest to przypadek szczególnie interesujący, ponieważ pokazuje, że wysoki poziom kompetencji może być wynikiem naturalnych procesów kulturowych lub infrastrukturalnych, a nie zawsze bezpośrednich działań systemowych. Przyjrzyjmy się jednak strategiom zaimplementowanym przez kilka innych krajów OECD:
Pomimo tego, że polska młodzież osiąga wyniki powyżej średniej krajów OECD, większość z nich czerpie wiedzę z pozaszkolnych źródeł, co wskazuje na potrzebę rozwoju systemowej edukacji finansowej. Polska strategia w tym zakresie jest wciąż na wczesnym etapie. W przyszłych latach system oświaty powinien co najmniej rozważyć implementację najskuteczniejszych rozwiązań z innych krajów, takich jak wprowadzanie edukacji finansowej od najmłodszych lat czy popularyzacja inicjatyw zmieniających postawy społeczne. Nasze obserwacje wskazują również na pilną potrzebę wsparcia programów zwiększających świadomość prawną i karną oraz dostosowywania treści edukacyjnych do aktualnych trendów.
Odpowiadając na pierwotne pytanie artykułu: czy w polskiej szkole można nauczyć się efektywnego zarządzania pieniędzmi? Na ten moment raczej nie. Biorąc pod uwagę jednak starania rządu w celu poprawy sytuacji w tym obszarze oraz wrodzony talent Polaków do bogacenia się, w przyszłość możemy patrzeć z nieskrywaną nadzieją.
Źródła:
https://frrf.pl/edukacja-finansowa-w-polsce-raport-spotdata-i-provident-polska/
https://pisa.ibe.edu.pl/wyniki-pisa-2015/
https://pisa.ibe.edu.pl/wp-content/uploads/2024/06/PISA-2022-Umiejetnosci-finansowe.pdf
https://www.knf.gov.pl/dla_konsumenta/ostrzezenia_publiczne
https://www.gov.pl/web/finanse/krajowa-strategia-edukacji-finansowej
https://www.gov.pl/web/finanse/baza-materialow-i-projektow-edukacyjnych