Czym jest ten pakiet?
„Fit for 55” to pakiet zmian legislacyjnych pod hasłem „Gotowi na 55”, który Komisja Europejska ogłosiła 14 lipca 2021 roku. Zawiera 13 wniosków ustawodawczych, stanowiących część nowego europejskiego prawa, które weszło w życie 29 lipca 2021. Sam proces Fit for 55 będzie rozłożony w czasie i może potrwać nawet do końca 2023 roku. Wynika to z faktu, iż nowe rozwiązania muszą zostać zaakceptowane przez poszczególne państwa europejskie, a następnie zatwierdzone przez Parlament Europejski.
Poprzedni cel redukcji emisji gazów cieplarnianych wynosił 40% w relacji do roku 1990, aby Unia Europejska stała się neutralna klimatycznie w 2050 roku zgodnie z długoterminową strategią, którą przyjęła, konieczne są bardziej zdecydowane działania. Dlatego w trakcie dyskusji nad tym tematem pojawiały się głosy bardziej radykalne, mówiące o tym, że powinno się przyjąć ambitniejsze cele i ograniczyć emisyjność nawet o 65%. Jako uzasadnienie do tego rodzaju postulatów wskazano, że w niektórych sektorach gospodarki emisje gazów cieplarnianych nadal rosną. Ostatecznie ustalono, że poziomem przejściowym pozwalającym osiągnąć całkowitą neutralność klimatyczną w 2050 roku będzie redukcja gazów cieplarnianych do 2030 roku o 55% w stosunku do poziomu z 1990 roku.
W jakich obszarach działa?
Proponowane rozwiązania mają z jednej strony zniechęcać do stosowania rozwiązań, technologii lub wykorzystywania surowców, które wpływają negatywnie na środowisko i zwiększają emisję gazów cieplarnianych. Ale są też propozycje, które mają zachęcać do redukcji emisji i mają wydźwięk bardziej pozytywny. Zawierają się one w następujących punktach:
Zmiany w handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS)
Dzięki dotychczasowym ograniczeniom i regulacjom w ciągu ostatnich 16 lat udało się obniżyć emisje pochodzące z produkcji energii i energochłonnych gałęzi przemysłu o ponad 40%. Proponowane nowe przepisy mają to tempo przyśpieszyć, poprzez zmniejszenie liczby darmowych uprawnień, która miałaby się kurczyć szybciej niż teraz, a zatem przyczyniać do wzrostu bardzo szybko rosnących cen uprawnień do emisji CO2, co powinno zwiększać koszty i tym samym zniechęcać do rozwiązań nieprzyjaznych środowisku.
Opodatkowanie energii
Oznacza wyższe podatki dla wszystkich paliw kopalnych, obecnie na wiele z nich obowiązują obniżone stawki lub zwolnienia. Zostaną one wprowadzone poprzez zmianę dyrektywy dotyczącej podatków od produktów energetycznych.
Zmiany norm emisji dla samochodów
Nowe proponowane normy dla samochodów spalinowych osobowych i dostawczych będą bardziej rygorystyczne i przyspieszą proces przejścia na tzw. „mobilność zeroemisyjną”. Dzięki wymogowi zmniejszenia średnich emisji z nowych samochodów o 55% od 2030 roku i o 100% od 2035 roku w stosunku do roku 2021. Te zmiany oznaczają, że przyszłość transportu w Unii Europejskiej jest przestawiona zdecydowanie w stronę samochodów elektrycznych. Zatem całkowity zakaz poruszania się pojazdami z silnikami spalinowymi staje się coraz bardziej realny.
Zmiany w leśnictwie, rolnictwie oraz w użytkowaniu gruntów
W ramach regulowania tego obszaru Unia Europejska postawiła sobie za cel dążenie do osiągnięcia neutralności klimatycznej do roku 2035 w leśnictwie, rolnictwie i w sektorze użytkowania gruntów. Kolejny postulat dotyczy zasadzenia 3 miliardów drzew do 2030 roku. Są one naturalnym pochłaniaczem CO2, więc jest to zgodne z ogólnym celem dotyczącym usuwania dwutlenku węgla – 310 mln ton emisji CO2 do 2030 roku przez naturalne pochłaniacze.
Węglowy podatek graniczny CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism)
Komisja zaproponowała nałożenie opłat na importowane produkty. Propozycja ta wynikała z potrzeby ochrony europejskich firm przed konkurencją z zagranicy, która nie musi ponosić kosztów związanych z ochroną klimatu. Dzięki tym rozwiązaniom europejski przemysł ma mieć bardziej wyrównane szanse z firmami z krajów, w których regulacje nie nakładają na producentów obowiązków wynikających z unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Poza zwykłym wyrównaniem szans, podatek węglowy to forma nacisku na państwa poza Unią, który ma zmusić je do prowadzenia polityki klimatycznej.
Poprawa efektywności energetycznej
Celem jest zmniejszenie wykorzystania energii w Europie poprzez realizację pomysłu termomodernizacji budynków sektora publicznego. Plany te dotyczą modernizacji budynków pod kątem efektywności energetycznej. Zakłada się, że w skali roku wzrost udziału budynków zmodernizowanych wyniesie 3%. Powołanie Społecznego Funduszu Klimatycznego. Fundusz, o którym mowa, ma powołać Komisja Europejska, a miałby on przeciwdziałać ubóstwu energetycznemu. Wartość funduszu w latach 2025-2032 ma wynieść ponad 72 mld złotych, a Polska otrzymałaby z niego największą część. Kwota ta szacowana jest na prawie 13 mld złotych.
Udział OZE w unijnym miksie energetycznym
Według danych z komunikatu prasowego Komisji Europejskiej z dnia 14 lipca 2021 roku: „Produkcja i zużycie energii odpowiadają za 75% emisji w UE, dlatego też przyspieszenie przejścia na bardziej ekologiczny system energetyczny ma zasadnicze znaczenie. W dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii zostanie ustalony zwiększony poziom docelowy, zgodnie z którym do 2030 roku 40% energii należy produkować ze źródeł odnawialnych”. Do tej pory wskaźnik ten ustalony był na poziomie 32%.
Na ratunek planecie
Proponowane zmiany formalno-prawne to zdecydowana odpowiedź na pogłębiający się zdaniem naukowców kryzys klimatyczny. Wskazują oni na coraz więcej występujących na świecie ekstremalnych zjawisk pogodowych, począwszy od gwałtownych opadów deszczu, burz i nawałnic, poprzez huraganowe wiatry, a skończywszy na coraz większych suszach dotykających coraz większe połacie ziemi. Dokładne oszacowanie kosztów omawianego przedsięwzięcia może być trudne, ponieważ dotknie to niemal wszystkich dziedzin życia. Może się jednak okazać, że to jedna z najdroższych operacji w historii Unii Europejskiej, Według wyliczeń Polskiego Instytutu Ekonomicznego łącznie do 2030 r. inwestycje pochłoną prawie 5 bln euro. Zwolennicy zaostrzenia polityki klimatycznej widzą w tym szansę wskazując, iż inwestycje pobudzą gospodarkę uśpioną i zmęczona kryzysem związanym z COVID-19. Przeciwnicy widzą zagrożenie wzrostu cen paliw, energii a co za tym idzie wszystkich produktów, obawiają się też zwolnień z sektorów gospodarki, które będą mocno ograniczały swoją działalność. Graniczny podatek węglowy może wpłynąć na wzrost cen importowanych towarów, na spadek wymiany handlowej z krajami z poza UE, a w skrajnym przypadku może dojść do wojny celnej na przykład z Chinami.
Największe kraje w UE, w których udział energetyki jest wysoki w emisji CO2, poniosą największe koszty związane z realizacją Fit for 55, ponieważ w ich przypadku będzie ciężko oprzeć system energetyczny na odnawialnych źródłach energii. Z raportu Komisji Europejskiej z 2020 roku „JRC SCIENCE FOR POLICY REPORT” dotyczącego emisji CO2 (dane za rok 2019) wynika, że tymi krajami są Polska, Włochy i Niemcy. Należy zwrócić uwagę, że Polska i Włochy nie posiadają elektrowni atomowych, co stawia je w trudniejszym położeniu niż Niemcy. Łatwiej będzie dostosować się do nowych realiów krajom o mniejszej liczbie ludności i o mniejszym zapotrzebowaniu na energię.
Stopień trudności w realizacji założeń tego planu w poszczególnych krajach UE będzie różny, jest to duże i kosztowne przedsięwzięcie, ale decyzja już zapadła i odwrotu z tej drogi nie ma – pakiet Fit for 55 będzie wdrażany. Dlatego trzeba się jak najlepiej przygotować do jego wdrożenia.