Wiele można usłyszeć w mediach o korupcji lub działaniach, które są podejmowane przeciwko niej. Z definicji za korupcję uważane jest działanie pracownika jakiejkolwiek instytucji państwowej mające na celu przyjęcie przez niego korzyści w zamian za wykonanie czynności lub złamanie prawa. Jednak to zjawisko jest dosyć trudne do wykrycia, jak również do zmierzenia jego częstotliwości ze względu na jego naturę.
Corruption perception index (CPI) to wskaźnik mający na celu przedstawienie poziomu postrzegania korupcji na świecie. Na podstawie skali od 0 do 100 tworzony jest ranking krajów, w którym 0 oznacza bardzo skorumpowane państwo, a 100 to państwo całkowicie wolne od tego procederu. Na przestrzeni lat wiele państw miało bardzo wysokie wyniki, aczkolwiek nigdy żadne z nich nie osiągnęło najwyższej wartości.
Całe przedsięwzięcie jest tworzone przez organizację Transparency International, która skupia się na wykrywaniu przypadków korupcji oraz jej negatywnego wpływu na ludzkie życie.
W jakich sytuacjach mamy do czynienia z korupcją?
Korupcja to bardzo szerokie pojęcie, pod którym kryje się mnóstwo możliwych zdarzeń. Przy tworzeniu wskaźnika zwracana jest uwaga na patologie w sektorze publicznym, do których może dojść.
Takimi zjawiskami mogą być wszelkiego rodzaju przekupstwa i łapówki tudzież sprzeniewierzenia środków publicznych. Bardzo często objawia się to poprzez wykorzystywanie przez urzędników swojej pozycji do osiągania prywatnych korzyści. Warto podkreślić, że zazwyczaj nie ponoszą oni konsekwencji swoich działań. Sporym problemem jest też biurokracja, która wzmacnia tendencję do zachowań korupcyjnych, takich jak łapówki za szybsze procedowanie sprawy interesanta. Tego typu zachowanie wpływają bardzo negatywnie na komfort życia obywateli, którzy zazwyczaj poprzez media dowiadują się o przestępstwach.
Następnie zwracana jest uwaga na porównywanie skali zjawisk właściwych, czyli takich, które powinny mieć miejsce w zdrowo funkcjonującym państwie ze skalą ilości zjawisk patologicznych. Przykładem może być zestawienie ilości osób powołanych do służby cywilnej na podstawie właściwej wiedzy i doświadczenia z liczbą nepotycznych nominacji.
Oprócz czynnych przestępstw CPI bierze również pod uwagę to, w jaki sposób państwo utrudnia potencjalne zachowania korupcyjne. Może to być ochrona prawna osób zgłaszających przypadki korupcji, dziennikarzy śledczych. Ma to na celu zapewnić poczucie bezpieczeństwa osobom zaangażowanym w walkę z korupcją i świadków, którzy nie są zaangażowani w stopniu instytucjonalnym.
Ważnym aspektem jest wprowadzenie odpowiednich przepisów dotyczących ujawniania informacji finansowych i zapobiegania konfliktom interesów urzędników publicznych. Dlatego też przy zajmowaniu najwyższych rządowych, administracyjnych i sądowniczych pozycji wymagane jest publikowanie oświadczeń majątkowych. Dotyczy to również członków zarządu spółek państwowych oraz banków państwowych.
Wspomnianym stopniem instytucjonalnym ścigania korupcji jest powołanie odpowiednich jednostek ścigania, które mają na celu skuteczne wymierzanie sprawiedliwości skorumpowanym urzędnikom w postępowaniu karnym. W Polsce takim organem jest Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA). Jest ono służbą specjalną, która za zadanie ma zwalczanie korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych oraz walkę z działalnością ekonomiczną godzącą w interes państwa. W budowaniu czystego od korupcji państwa niezbędnym jest dostęp społeczeństwa obywatelskiego do informacji o sprawach publicznych.
Co składa się na CPI?
Podczas tworzenia wskaźnika Transparency International korzysta z danych Banku Światowego, Światowego Forum Ekonomicznego, firm konsultingowych czy tzw. “Think Tanks” – niezależnych organizacji non-profit zajmujących się badaniami dotyczącymi spraw publicznych. W sumie do tworzenia wskaźnika używanych jest 13 źródeł, których skale są standaryzowane, a następnie konwertowane w skalę od 0 do 100, czyli taką, w której wyrażane jest CPI. Z wszystkich wyników wyciągana jest średnia, w ten sposób powstaje wskaźnik.
Warto również zauważyć, że jeśli dane państwo nie uzyskało ocen z przynajmniej 3 różnych źródeł, to nie jest brane pod uwagę, ponieważ jest to za mało do stworzenia wskaźnika w poprawny sposób.
Wskaźnik w takiej formie jaką znamy dzisiaj występuje od 2012 roku, wcześniejszych wartości nie powinno się porównywać, ponieważ metodologia używana do obliczeń była zupełnie inna. Dlatego też w interpretowaniu wskaźnika za rok bazowy przyjmuje się właśnie rok 2012. Wskaźnik nie bierze pod uwagę zjawisk ciężko wykrywalnych, które najczęściej są zbrodniami w stosunku do skarbu państwa przez podmioty prywatne jak np.: oszustwa podatkowe, pranie brudnych pieniędzy czy nielegalne i niekontrolowane przepływy pieniężne.
Kto najlepiej radzi sobie z korupcją?
Regionem z najwyższym średnim wynikiem jest Zachodnia Europa (w obrębie Unii Europejskiej) z oceną na poziomie 66/100. Dwa z trzech państw tego obszaru znajdują się na podium rankingu. Państwa z najwyższymi wynikami to Dania (88), Nowa Zelandia (88), Finlandia (85).
Natomiast najniższy średni wynik występował w regionie Afryki Subsaharyjskiej i wyniósł on zaledwie 32/100. Najgorsze wyniki wskaźnika CPI notowane są w Syrii (14), Somalii (12) i Sudanie Południowym (12).
Korupcja w obliczu kryzysu Covid-19
Najnowszy raport, który opublikowało Transparency International, zwracał uwagę w znacznym stopniu na tendencje korupcyjne w trakcie pandemii Covid-19. Specjaliści zwracali uwagę na państwa, w których wartość wskaźnika silnie się obniżyła równocześnie wskazując powody i sytuacje, które się do tego przyczyniły.
W obliczu niewystarczających zasobów sprzętu medycznego i wykwalifikowanej kadry medycznej dochodziło do zachowań, o których w świecie przed pandemią nie mówiono i nie brano ich pod uwagę. Nie publikowano odpowiednich statystyk ilości przypadków zachorowań, a dostęp do publicznej służby zdrowia był utrudniony. Rządy często wykorzystywały pandemię do nadużywania swojej władzy – w efekcie miało to tragiczne skutki w postaci śmierci wielu osób.
Sukces w międzynarodowej walce z korupcją
Konwencja Narodów zjednoczonych przeciwko korupcji (ang. United Nations Convention against Corruption, UNCAC) to jedyny multilateralny traktat mający na celu przeciwdziałanie i ściganie korupcji oraz tworzący międzynarodową współpracę w zakresie walki z korupcją. Do maja 2020 roku jedynie jedenastu członków Organizacji Narodów Zjednoczonych nie podpisało tego traktatu.
Walka z łapówkarstwem
CPI jest dosyć dokładnym wskaźnikiem jak na dziedzinę, którą analizuje. Korupcja to zjawisko ukryte, które najczęściej wychodzi na jaw poprzez skandale, niedociągnięcia w dokumentacji, donosy lub dziennikarstwo śledcze. Niemożliwe jest stworzenie realnego wskaźnika mówiącego o rzeczywistym poziomie korupcji. Kluczowym jest jednak bazowanie na opinii osób ściśle związanych z sektorem publicznym danego państwa. Tacy ludzie doskonale znają obecną sytuację, dzięki czemu można określić przybliżony poziom korupcji w kraju.
